(...) Uroczyste, formalne przekazanie władzy w Bydgoszczy Polakom miało miejsce 19 I 1920 r. o godzinie 18.00 w sali posiedzeń Rady Miejskiej w ratuszu. Ostatni niemiecki burmistrz, Hugo Wolff, oddał symboliczne klucze do miasta adwokatowi Janowi Maciaszkowi, generalnemu komisarzowi rządu Rzeczypospolitej Polskiej na miasto Bydgoszcz i komisarycznemu prezydentowi miasta.

W tym nadzwyczajnym wydarzeniu wzięli udział oprócz reprezentantów niemieckich władz miasta, zwłaszcza członkowie magistratu oraz członkowie Rady Miejskiej, zarówno polskiej, jak i niemieckiej narodowości, także liczni przedstawiciele strony polskiej, m.in. podkomisarz Naczelnej Rady Ludowej na okręg nadnotecki Melchior Wierzbicki, prezes Rady Ludowej na miasto Bydgoszcz i jego przedmieścia dr Jan Biziel, sekretarz Rady Ludowej i jednocześnie redaktor „Dziennika Bydgoskiego” Jan Teska, skarbnik Rady Ludowej, kupiec Józef Milchert, nowy starosta bydgoski Stanisław Niesiołowski, organizator polskiego związku zawodowego Antoni Czarnecki, ks. dyr. Jan Filipiak, właściciel dóbr Sobiejuchy Mieczysław Chłapowski i aptekarz Władysław Kużaj.

Sporządzono okazjonalny urzędowy dokument – Protokół dotyczący aktu oddania miasta Bydgoszczy generalnemu Komisarzowi rządu polskiego, złożony w dwóch szpaltach polsko- i niemieckojęzycznej.

Za datę powrotu Bydgoszczy do Polski przyjęto dzień 20 I 1920 r., kiedy do Bydgoszczy wkroczyły wojska polskie. Jako pierwsi do miasta wmaszerowali saperzy pod dowództwem ppłk. Witolda Butlera, a po nich żołnierze 6 Pułku Strzelców Wielkopolskich, dowodzeni przez mjr. Bernarda Śliwińskiego. Na rogatkach miasta, u wylotu ul. Szubińskiej, żołnierzy witały stowarzyszenia ze sztandarami. Przemarsz wojska na Stary Rynek przerodził się w manifestację patriotyczną. Oficjalne powitanie żołnierzy odbyło się na Starym Rynku, gdzie odprawiono mszę dziękczynną. 20 I 1920 r. Jan Maciaszek rozpoczął faktyczne urzędowanie w mieście jako komisaryczny prezydent miasta Bydgoszczy.

22 I 1920 r. do Bydgoszczy przyjechał naczelny dowódca Armii Wielkopolskiej gen. Józef Dowbor-Muśnicki. Z tej okazji urządzono wielką paradę wojskową.

Wiele z tych ważnych dla miasta wydarzeń znalazło swój ślad w tworzonej dokumentacji urzędowej. Złożyły się na nią rozmaite odezwy, nominacje, opinie, okolicznościowe fotografie oraz reminiscencje osób, które wzięły czynny udział w działaniach mających na celu przywrócenie miasta Polakom, osobiście uczestniczyły w tych historycznych wydarzeniach. Dokumentem o szczególnej wartości historycznej jest zachowany w oryginale Protokół dotyczący aktu oddania miasta Bydgoszczy generalnemu Komisarzowi Rządu Polskiego.

Wspomniana dokumentacja ze względu na wartość historyczną posiada walor źródeł historycznych stanowiących materiały archiwalne przechowywane w zasobie polskich archiwów państwowych. Zamieszczone w przygotowanym wydawnictwie reprodukcje archiwaliów pochodzą głównie z zasobu Archiwum Państwowego Bydgoszczy, choć problematyki powrotu Bydgoszczy do Polski dotyczą również archiwalia zgromadzone w zasobie Centralnego Archiwum Wojskowego i Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie. Jedynie sporadycznie wykorzystano materiały ze zbiorów Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr. Witolda Bełzy w Bydgoszczy oraz zbiorów prywatnych.

Zamiarem wydawcy było uczczenie jubileuszu 100-lecia odzyskania niepodległości i powrotu Bydgoszczy

w granice Rzeczpospolitej Polskiej. Stał się on zarazem doskonałą okazją zaprezentowania bydgoszczanom wybranych archiwaliów dotyczących najnowszej historii miasta.

(frag. z wprowadzenia)


opracowanie i redakcja:

Stanisław Błażejewski, Marek Romaniuk

wydano nakładem – Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

ISBN 978-83-938221-4-0

parametry techniczne:

Projekt/DTP: Pejzaż Wydawnictwo, 2019

Format A4, 152 strony pełen kolor

oprawa twarda uszlachetniona